طبق مواد قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران هر انسان اعم از زن و مرد از اهلیت تمتع برخوردار است یعنی می تواند دارای حق شود از جمله این حقوق آن است که می تواند مالک مال شود و هرگونه تصرفی را در امور مالی خود بنماید مگر آنکه دیوانه، سفیه و یا غیر رشید باشد و از این جهت هیچ تفاوتی بین زن و مرد نمی باشد از جمله این حقوق مالی مهریه است که عبارت از مالی است که مرد هنگام ازدواج با زن به او می دهد. در حقوق ایران غیر از ارث دو منبع مالی برای زن وجود دارد که عبارتند از : ۱- مهریه ۲- نفقه که سعی می شود به اختصار منابع و احکام حقوقی مهر بیان گردد.

تعریف مهر

مهر مالی است که به هنگام عقد نکاح برای ضوابط شرع و رسم و عادت از طرف مرد به زن پرداخت می گردد و صداق – صداقیه، کابین و فرض هم نامیده می شود. مهر عندالمطالبه است یعنی به محض انعقاد عقد نکاح زوجه مالک مهر می شود و این مالکیت نسبت به نصف مهر مستقر و در نیمی دیگر متزلزل است.

انواع مهر

مهر انواع مختلف دارد که عبارتند از:

۱- مهرالسنه (مهر محمدی)

۲- مهر المسمی

۳- مهرالمثل

۴- مهرالمتعه

۱- مهرالسنه یا مهر محمدی، مهری است که پیامبر اسلام (ص) برای حضرت فاطمه (ع) مقرر کردند و آن عبارت از دویست و شصت و دو مثقال و نیم پول نقره مسکوک است.

۲- مهرالمسمی، عبارت از میزان مالی است که به عنوان مهر در عقد نکاح ذکر می گردد و مورد توافق زوجین است.

۳- مهرالمثل، در عقد نکاح می توان مهر تعیین نکرد و زوجین می توانند پس از وقوع عقد با توافق مهر تعیین نمایند، حال اگر قبل از تراضی برای نعیین مهر نزدیکی شود زوجه مستحق مهرالمثل است و مهرالمثل عبارت از مالی است که با در نظر گرفتن وضع خانوادگی و حال اقران و نزدیکان زوجه تعیین می گردد.

۴- مهرالمتعه، چنانچه در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوج مصمم باشد که زوجه را قبل از نزدیکی طلاق دهد مقداری را به عنوان مهر تعیین و به زوجه پرداخت می کند و این مبلغ بستگی به وضعیت مالی زوج دارد. بنابراین تعیین میزان مهرالمثل به وضع خانوادگی زوجه و مهرالمتعه به وضعیت مالی زوج بستگی دارد.

شرط مهر

مهر باید واجد شرایط زیر باشد:

۱- مهر باید ارزش مالی داشته باشد بنابراین آنچه را که فاقد ارزش مالی باشد نمی توان به عنوان مهریه تعیین نمود.

۲- از نظر شرع و قانون قابل نقل و انتقال و معامله باشد لذا نمی توان مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت مانند خوک را به عنوان مهریه تعیین نمود.

۳- زوج مالی را می تواند مهر قرار دهد که خود مالک آن باشد بنابراین اموال عمومی یا مال موقوفه را نمی توان مهر قرار داد.

۴- ضرورتی ندارد که مهر حتماً عین معین باشد بلکه انجام عمل یا حرفه آموزی یا تدریس هم می تواند مهریه باشد مثل آموختن قرآن به زوجه، یا آموختن رایانه به زوجه می تواند موضوع مهر باشد.

مهر در نکاح دائم و نکاح منقطع

در عقد نکاح دائم می توان مهر تعیین نکرد یا پس از وقوع عقد بر میزان مهر توافق نمود و عدم تعیین مهر در عقد نکاح دائم موجب بطلان عقد نخواهد بود ولی در عقد نکاح منقطع مبنای وقوع عقد تعیین مهر می باشد و عدم ذکر مهر در نکاح منقطع موجب بطلان آن خواهد بود.

چگونگی محاسبه مهر

چنانچه مهریه وجه نقد باشد و زوجین هنگام وقوع عقد برای وصول آن به ترتیب خاصی توافق نکرده باشند، به ترتیب زیر عمل می گردد:

متوسط شاخص بهای سال قبل تقسیم بر متوسط شاخص بهای سال وقوع عقد و نتیجه به دست آمده ضربدر مبلغ مهریه مندرج در عقدنامه. توضیح آنکه در صورت فوت زوج که مهریه باید از ترکه وی پرداخت گردد مبنای محاسبه تاریخ فوت خواهد بود.

ضمناً شاخص بهای سالهای قبل و سال قبل از وصول از طرف بانک مرکزی تهیه و در اختیار قوه قضاییه گذاشته می شود و فهرست این شاخص ها به ادارات ثبت و دادگاه ها ارسال می گردد و مبنای محاسبه قرار می گیرد. مبلغ مندرج در عقدنامه × شاخص بهای سال قبل / شاخص بهای سال وقوع عقد. توضیح آنکه اجرای صیغه طلاق و ثبت آن منوط به تادیه حقوق شرعی و قانونی زوجه (اعم از مهریه و ...) به صورت نقد می باشد مگر در طلاق خلع و مبارات و یا رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی اعسار زوج.

 

 

 

طریق وصول مهر

مهریه به دو طریقه از طرفو زوجه قابل وصول می باشد:

۱- از طریق مراجعه به دادگستری

۲- وصول از طرییق اجرای ثبت اسناد.

۱- وصول مهریه از طریق دادگاه

دعوی مطروحه دعوی مالی است، یعنی باید با توجه به میزان مبلغ مهریه مورد مطالبه تمبر قانونی ابطال نمود و ضمناً این دعوی در دادگاه خانواده قابل طرح است و تابع تشریفات دادگاه خانواده می باشد.

۲- وصول مهریه از طریق اجرای ثبت

چنانچه عقدنامه رسمی باشد، مهریه از طریق اجرای ثبت نیز قابل وصول است، بدین توضیح که زوجه به دفترخانه ای که ازدواج در آن واقع و به ثبت رسیده است رجوع و تقاضای وصول مهریه خود را می نماید از طرف دفترخانه مراتب به زوج ابلاغ و چنانچه زوج حاضر به پرداخت مهریه نباشد زوجه تقاضای اجرای مفاد سند ازدواج خود را در خصوص مهریه می نماید.

چنانچه از طرف زوجه مالی از زوج معرفی گردد که جزء مستثنیات نباشد مال معرفی شده از طرف اجرای ثبت به نفع زوجه توقیف می گردد و چنانچه زوج فاقد مال بود و لکن کارمند دولت باشد، با تقاضای زوجه یک سوم حقوق وی تا پرداخت کل مهریه به نفع زوجه توقیف و به زوجه پرداخت می گردد.

پرسش و پاسخ در خصوص مهریه

س: آیا ورثه زوجه حق تقاضای مهریه را از ورثه زوج دارند؟

ج: مهریه نیز مانند سایر حقوق مالی قابل نقل و انتقال قهری به ورثه است بنابراین در فرض سوال مطالبه مهریه به عنوان قسمتی از اموال بر جا مانده را قبول نموده اند، در حدود اموال مزبور و به اندازه سهم آنان بلااشکال است.

س: زوجه نیمی از مهریه خود را بخشیده و طلاق گرفته است آیا می تواند مابقی مهریه خود را به نرخ روز مطالبه نماید؛ علیرغم اینکه تصویب قانون مطالبه مهریه به نرخ روز بعد از تاریخ حکم طلاق بوده است؟

ج: با توجه به اینکه نصف مهریه بر عهده زوج باقی مانده و اکنون زوجه مهریه را مطالبه می نماید ارزیابی مهریه بر اساس نرخ روز ضروری است.

س: آیا زوجه پس از فوت زوج می تواند از ورثه تقاضای اجرت المثل نماید؟

ج: مطالبه اجرت المثل به موجب مفاد قسمت آخر ماده واحده (قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۱۳۷۱) منوط به وقوع طلاق آن هم به درخواست زوج و اینکه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زوجه از ایفای وظایف همسری و سوءرفتار نباشد، قابل وصول است. بنابراین چنانچه طلاقی صورت نپذیرفته مطالبه اجرت المثل مورد ندارد.

س: مهریه زوجه تعدادی سکه بهار آزادی با تعیین ارزش ریالی است که در سند ازدواج قید گردیده، حال چنانچه زوجه درخواست مهریه خود را به نرخ روز نماید چه می توان کرد؟

ج: از تعیین تعدادی سکه بهار آزادی استنباط می گردد که در تعیین مهر سکه بهار آزادی مدنظر بوده است نه معادل ارزش مالی آن، لذا چنانچه زوجه تقاضای مهریه خود بنماید باید عین همان تعداد سکه به زوجه رد گردد و در صورت عدم امکان قیمت روز باید پرداخت شود.

مواد قانونی:

مواد ۱۱۳۳ به بعد قانون مدنی، قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳، قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام، قانون اختصاص تعدادی از دادگاه های موجود به موضوع اصل ۲۱ قانون اساسی (دادگاه خانواده) مصوب ۱۳۷۶، آیین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۷ هیات وزیران.